File(s) not publicly available
E01349: The Epic Histories, traditionally attributed to P'awstos, written in Armenian in the second half of the 5th c., recount the punishment of a certain hayr-mardpet (a royal official) who was jealous of the holy places where the martyria of the *saints (S00060) were located, and scorned them.
online resource
posted on 2016-05-04, 00:00 authored by naleksidzeThe Epic Histories, Book 4, chapter 14
The chapter narrates the story of a certain eunuch, a royal official, who scorned the holy places where the martyria of the saints were located.
Եւ էր մարդպետն Հայր այր չար եւ ժանտ բարոյիւք, անօրէն եւ անիրաւ քան զառաջին Հայր անուն մարդպետսն: Սա կոտորեաց զամենայն ազգս նախարարացն ի ժամանակս թագաւորութեանն Տիրանայ արքայի. եւ սոյնպէս առ թագաւորութեամբն Արշակայ` եւս չար քան զառաջինն գործել չար առ ամենայն մարդ: Արդ ելանէր սա շրջէր ընդ մարդպետութիւնն իւր. ապա եկն էջ Հայր մարդպետ ի գաւառն Տարօնոյ ընդ իւր գեւղսն տեսանել:
Զայնու ժամանակաւ սուրբն Ներսէս շրջէր ընդ իւր ձեռական իշխանութիւնսն. զի հնգետասան գաւառ զայն ձեռական իշխանութեան ունէին իբրեւ սեպհական ի բնմէ, առանձին առոշոգի նոցա էր կարգեալ: Եւ յայն գաւառ գլխաւոր գաւառք այս էին. Այրարատ, Դարանաղէ, Եկեղեաց, Տարօն, Բզնունիք, Ծոփք, եւ որ ընդ մէջ նոցա եւ որ շուրջ զնոքօք: Եկն էջ եւ Հայրն մարդպետ զիւրով իշխանութեամբն շրջել. ապա եկն եւ սուրբ կաթողիկոսն Ներսէս յառաջին տեղին, ուր նախ էր զեկեղեցին շինեալ ի Գրիգորէ, եւ զվկայարանսն սրբոցն զվկայիցն. եւ անդ զյիշատակս սրբոցն կատարէր: Ապա դէպ եղեւ անցանել Հայր մարդպետին առ տեղօքն, ցանկացաւ ելանել ի սուրբ տեղիսն Աշտիշատու կալ յաղօթս, եւ առնուլ ողջոյն ի սրբոյ եպիսկոպոսապետէն Ներսէսէ: Ապա իբրեւ կային յաղօթս, ետուն ողջոյն. հրաման տայր սուրբ հայրապետն Ներսէս, եկելոցն ճաշ պատրաստել: Եւ մինչ դեռ նոքա պատրաստէին ինչ ըստ նմա արժանի աւագօրէն սպաս, նա ելանէր յեպիսկոպոսական կայենէն յապարանիցն մինչեւ ի վկայարանս սրբոցն. ի մեծ եւ ի գեղեցիկ հրապարակին զերթեւեկս առեալ շրջէր` զճեմս առեալ: Ապա տեսանէր զգեղեցկութիւն վայրացն, զնիստ շքեղութեան ի բարձրաւանդակ տեղեացն եւ զնայեացն ի խոնարհ, զի կարի վայելուչ էր տեղին. եւ չարակնեաց:
Ապա եմուտ բազմեցաւ յուտել եւ ըմպել: Իսկ յորժամ արբեցաւ սխաղակեցակ, սկսաւ ներքինին խօսել բանս հպարտս եւ ամբարտաւանս յարբելեաց. դնէր թշնամանս Տրդատայ արքայի, ի մեռեալս եւ կանդանեացն ի կեանս, ազգի եւ տակի եւ տոհմի արշակունեաց թագաւորացն Հայոց: Զիա՞րդ, ասէ, զայսպիսի տեղիս կանանցահանդերձ մարդկան տուեալ է, եւ ոչ արանց: Եւ զսուրբ տեղեօքն քամահեալ արհամարհէր, եւ ասէր` եթէ զայս տեղիս ի բաց քակեմք, զի աստ պարտ է շինել զապարանս արքունի: Եւ թէ ես Հայր մարդպետ կենդանի իցեմ եւ առ թագաւորաւն հասից, ասէ, որ ինչ աստ իցէ, զայն ի բաց փոխեցից. եւ որ աստ իցեն, զնոսա հանից, եւ զտեղիս` արքունի սենեակ կազմեցից:
'And the hayr-mardpet was an evil and malignant man, more unjust and unrighteous than the previous mardpets named hayr ["father'l It was he who had destroyed all the naxarar clans during the reign of King Tiran, and likewise in the reign of Arsak he did even more harm to all men than before. Now he set out on a tour of his mardpet's jurisdiction and so, the hayr-mardpet came down into the district of Taron to look at his own villages. At about that time, St. Nerses was touring his own principalities, for he held as a principality fifteen districts, the original hereditary appanage, that had been destined [for his house] as their own particular [holding]. And the major ones among these districts were the following: Ayrarat, Daranalē, Ekeleac', Taron, Bznunik' Cop'k', those in between, and those around them. And so, the hayr-mardpet was touring his own principality and the holy katholikos Nerses also came to the first place where a church had been built earlier by Grigor and the martyria-of-the-holy-martyrs, and he performed there the commemorations of the saints. Now it so happened that the hayr-mardpet was passing through these places and wished to go up to the holy places of Astisat to offer prayers and receive the greeting of the holy chief-bishop Nersēs. When they had prayed and exchanged greetings, the holy patriarch Nersēs ordered a meal prepared for those who had arrived. And while they were preparing a sufficiently noble repast for him, [the mardpet] went out from the episcopal palace toward the martyria-of-the-saints, and he took a walk and wandered around the large and beautiful open square. When he saw the beauty of these places, the splendid, high setting of the sites, and the views downward, he grew envious, for the place was most fair. He then went in and reclined to eat and drink, and when he had drunk and become inebriated, the eunuch began to speak drunkenly arrogant and presumptuous words. He reviled King Trdat, and both the living and the dead of the race, origin, and house of the Adakuni kings of Armenia. "How," said he: "have such places been given to men in women's clothing and not to real men?" He contemptuously scorned the holy places, and said: "We will tear down these places, for it is proper to build a royal palace here. And if I, the hayr-mardpet, remain alive and come to the king," he said: "I shall transform everything altogether, remove those who are here and build a royal residence [seneak] in this place."'
The bishop who heard this, told him that whoever covets what has been dedicated to God, will be severely punished. Some time later, the hayr-mardpet went to the woods on the bank of River Euphrates, where he encountered a certain man called Šawasp who came up to him and told him that he had encountered a wondrous white bear in the woods. Hayr-mardpet was lured into the woods, where the man, who was a little in the rear, shot an arrow from behind killing the eunuch. And thus the words of the bishop were fulfilled.
Text: Garsoïan 1984, 96-98; Translation: Garsoïan 1989, 139-140.
The chapter narrates the story of a certain eunuch, a royal official, who scorned the holy places where the martyria of the saints were located.
Եւ էր մարդպետն Հայր այր չար եւ ժանտ բարոյիւք, անօրէն եւ անիրաւ քան զառաջին Հայր անուն մարդպետսն: Սա կոտորեաց զամենայն ազգս նախարարացն ի ժամանակս թագաւորութեանն Տիրանայ արքայի. եւ սոյնպէս առ թագաւորութեամբն Արշակայ` եւս չար քան զառաջինն գործել չար առ ամենայն մարդ: Արդ ելանէր սա շրջէր ընդ մարդպետութիւնն իւր. ապա եկն էջ Հայր մարդպետ ի գաւառն Տարօնոյ ընդ իւր գեւղսն տեսանել:
Զայնու ժամանակաւ սուրբն Ներսէս շրջէր ընդ իւր ձեռական իշխանութիւնսն. զի հնգետասան գաւառ զայն ձեռական իշխանութեան ունէին իբրեւ սեպհական ի բնմէ, առանձին առոշոգի նոցա էր կարգեալ: Եւ յայն գաւառ գլխաւոր գաւառք այս էին. Այրարատ, Դարանաղէ, Եկեղեաց, Տարօն, Բզնունիք, Ծոփք, եւ որ ընդ մէջ նոցա եւ որ շուրջ զնոքօք: Եկն էջ եւ Հայրն մարդպետ զիւրով իշխանութեամբն շրջել. ապա եկն եւ սուրբ կաթողիկոսն Ներսէս յառաջին տեղին, ուր նախ էր զեկեղեցին շինեալ ի Գրիգորէ, եւ զվկայարանսն սրբոցն զվկայիցն. եւ անդ զյիշատակս սրբոցն կատարէր: Ապա դէպ եղեւ անցանել Հայր մարդպետին առ տեղօքն, ցանկացաւ ելանել ի սուրբ տեղիսն Աշտիշատու կալ յաղօթս, եւ առնուլ ողջոյն ի սրբոյ եպիսկոպոսապետէն Ներսէսէ: Ապա իբրեւ կային յաղօթս, ետուն ողջոյն. հրաման տայր սուրբ հայրապետն Ներսէս, եկելոցն ճաշ պատրաստել: Եւ մինչ դեռ նոքա պատրաստէին ինչ ըստ նմա արժանի աւագօրէն սպաս, նա ելանէր յեպիսկոպոսական կայենէն յապարանիցն մինչեւ ի վկայարանս սրբոցն. ի մեծ եւ ի գեղեցիկ հրապարակին զերթեւեկս առեալ շրջէր` զճեմս առեալ: Ապա տեսանէր զգեղեցկութիւն վայրացն, զնիստ շքեղութեան ի բարձրաւանդակ տեղեացն եւ զնայեացն ի խոնարհ, զի կարի վայելուչ էր տեղին. եւ չարակնեաց:
Ապա եմուտ բազմեցաւ յուտել եւ ըմպել: Իսկ յորժամ արբեցաւ սխաղակեցակ, սկսաւ ներքինին խօսել բանս հպարտս եւ ամբարտաւանս յարբելեաց. դնէր թշնամանս Տրդատայ արքայի, ի մեռեալս եւ կանդանեացն ի կեանս, ազգի եւ տակի եւ տոհմի արշակունեաց թագաւորացն Հայոց: Զիա՞րդ, ասէ, զայսպիսի տեղիս կանանցահանդերձ մարդկան տուեալ է, եւ ոչ արանց: Եւ զսուրբ տեղեօքն քամահեալ արհամարհէր, եւ ասէր` եթէ զայս տեղիս ի բաց քակեմք, զի աստ պարտ է շինել զապարանս արքունի: Եւ թէ ես Հայր մարդպետ կենդանի իցեմ եւ առ թագաւորաւն հասից, ասէ, որ ինչ աստ իցէ, զայն ի բաց փոխեցից. եւ որ աստ իցեն, զնոսա հանից, եւ զտեղիս` արքունի սենեակ կազմեցից:
'And the hayr-mardpet was an evil and malignant man, more unjust and unrighteous than the previous mardpets named hayr ["father'l It was he who had destroyed all the naxarar clans during the reign of King Tiran, and likewise in the reign of Arsak he did even more harm to all men than before. Now he set out on a tour of his mardpet's jurisdiction and so, the hayr-mardpet came down into the district of Taron to look at his own villages. At about that time, St. Nerses was touring his own principalities, for he held as a principality fifteen districts, the original hereditary appanage, that had been destined [for his house] as their own particular [holding]. And the major ones among these districts were the following: Ayrarat, Daranalē, Ekeleac', Taron, Bznunik' Cop'k', those in between, and those around them. And so, the hayr-mardpet was touring his own principality and the holy katholikos Nerses also came to the first place where a church had been built earlier by Grigor and the martyria-of-the-holy-martyrs, and he performed there the commemorations of the saints. Now it so happened that the hayr-mardpet was passing through these places and wished to go up to the holy places of Astisat to offer prayers and receive the greeting of the holy chief-bishop Nersēs. When they had prayed and exchanged greetings, the holy patriarch Nersēs ordered a meal prepared for those who had arrived. And while they were preparing a sufficiently noble repast for him, [the mardpet] went out from the episcopal palace toward the martyria-of-the-saints, and he took a walk and wandered around the large and beautiful open square. When he saw the beauty of these places, the splendid, high setting of the sites, and the views downward, he grew envious, for the place was most fair. He then went in and reclined to eat and drink, and when he had drunk and become inebriated, the eunuch began to speak drunkenly arrogant and presumptuous words. He reviled King Trdat, and both the living and the dead of the race, origin, and house of the Adakuni kings of Armenia. "How," said he: "have such places been given to men in women's clothing and not to real men?" He contemptuously scorned the holy places, and said: "We will tear down these places, for it is proper to build a royal palace here. And if I, the hayr-mardpet, remain alive and come to the king," he said: "I shall transform everything altogether, remove those who are here and build a royal residence [seneak] in this place."'
The bishop who heard this, told him that whoever covets what has been dedicated to God, will be severely punished. Some time later, the hayr-mardpet went to the woods on the bank of River Euphrates, where he encountered a certain man called Šawasp who came up to him and told him that he had encountered a wondrous white bear in the woods. Hayr-mardpet was lured into the woods, where the man, who was a little in the rear, shot an arrow from behind killing the eunuch. And thus the words of the bishop were fulfilled.
Text: Garsoïan 1984, 96-98; Translation: Garsoïan 1989, 139-140.
History
Evidence ID
E01349Saint Name
Martyrs, unnamed or name lost : S00060Related Saint Records
Type of Evidence
Literary - Other narrative texts (including Histories)Language
- Armenian
